آثار فردی
1. بررسی آثار عبادی مسجد
یکی از ارکان اساسی ادیان الهی و به ویژه اسلام، عبادت است.
عبادت؛ یعنی راز و نیاز کردن با خداوند و نجوا گفتن با او. جوهر و جان این
نیایش، حضور قلب و توجه به خداست.
برای فراهم شدن عبادتی این چنین، به شرایط و عوامل فراوانی
نیاز هست که مکان عبادت، یکی از آن هاست. برای نمونه، نماز در کوچه و
خیابان، حتی در صورت درست بودن، نمی تواند با حضور قلب همراه باشد. اسلام
با در نظر گرفتن مکانی به نام مسجد و قرار دادن مقرراتی ویژه برای آن، در
حقیقت مکان مناسبی را برای نماز و ارتباط بندگان با خداوند پیش بینی کرده
است. نام مسجد، گواه درستی این سخن است. مسجد؛ یعنی جای سجده، کرنش در
پیشگاه خداوند و به دیگر سخن؛ یعنی جایگاه نماز و تقرب جستن به خداوند
بزرگ؛ زیرا سجده، برترین نمونه و شکل عبادت و بندگی است.
جایگاه معبد در اسلام و دیگر ادیان الهی
بشر بر پایة فطرت خود، توحید و یگانگی خداوند را درک می کند و
ذات پاک حق را از وابستگی به زمان و مکان خاص، منزه می داند. با این حال،
گویا یک گرایش فطری دیگر نیز او را وادار می کند تا در مکانی که انتساب
بیشتری با خداوند دارد به عبادت او بپردازد. گویا جایگاهی که منسوب به
خداست، بهتر می تواند بشر را از امواج دغدغه ها و اضطراب ها دور و به ساحل
آرامش نزدیک کند. از همین رو، تاریخ معبد و پرستش گاه، به اندازه عمر
انسان قدمت دارد. باستان شناسان از معبدهایی خبر می دهند که از آغاز پیدایش
انسان وجود داشته اند. قرآن مجید نیز نام معروف ادیان الهی را با نام
پرستش گاه های آن ها همراه کرده است. پیروان ادیان گذشته وظیفه داشتند که
نماز را فقط در پرستش گاه های خود به جا آورند و نمازگزاران در خارج از
معبد، تنها از روی ناچاری برای آنان روا بوده است.
در اسلام با آن که بر نمازگزاران در مسجد تأکید فراوان شده، ولی نماز در خارج از مسجد نیز صحیح است.
این حکم الهی علاوه بر آن که کار را برای امت پیامبر آسان
کرده است، نکته ای لطیف نیز در خود پنهان دارد که عالمان الهی آن را چنین
بیان کرده اند:
در حقیقت، با آن که همه زمین با خداوند نسبت یکسانی دارد، ولی
خداوند به لطف خویش با مسجد، معامله خانه را می کند؛ یعنی آن ها را محل
دیدار و مجلس انس و زیارت قرار داده است. این بدین معناست که تعیین مجلس
دیدار و حضور را به اختیار ما واگذار فرموده و این از بزرگ ترین بزرگواری
هاست.
با آن که همة گسترة خاک برای امت پیامبر همچون، مسجد است، ولی
مسجد به معنای اصطلاحی آن، جایگاه و محفلی ویژه برای عبادت خالصانه به
شمار می رود. از همین رو، جنبه های عبادی مسجد، از دیگر جنبه های آن برجسته
تر و پر فروغ تر می نماید.
قرآن و جنبه های عبادی مسجد
در قرآن، هر جا سخن از مسجد به میان آمده، جنبه های عبادی آن
به عنوان نقش اولیه و بنیادین این جایگاه مقدس، مورد تأکید قرار گرفته است.
خداوند بزرگ می فرماید:
و مساجد ویژه خداست. پس هیچ کس را با خدا مخوانید. (جن: 18)
و در آیه دیگر می فرماید:
پروردگارم بر دادگری فرمان داده است و اینکه در هر مسجدی روی
خود را مستقیم (به سوی قبله) کنید و در حالی که دین خود را برای او خالص
گردانیده اید وی را بخوانید. همان گونه که شما را پدید آورد و به سوی او
باز می گردید. (اعراف: 29) این آیه به روشنی می فهماند که مسجد، کانون
پرستش خالصانه است. خداوند بزرگ در جایی دیگر، مسجد را جایگاهی معرفی می
کند که در آن نام خداوند فراوان برده می شود.
و مساجد یذکر فیها اسم الله کثیرا؛ و مساجدی که نام خدا در آن ها بسیار برده می شود. (حج: 40)
با توجه به آیه های 36 و 37 سوره نور نیز مسجد، پایگاه تجمع
مردانی است که صبح و شام در آن جا به تسبیح و عبادت مشغولند و هیچ تجارت و
معامله ای آنان را از یاد خداوند باز نمی دارد.
پس مسجد نخست، کانون عبادت و نماز و راز و نیاز مؤمنان با
خداست. از همین رو، قرآن کریم کسانی که مردم را از یاد کردن خدا در مسجد
باز می دارند، از ستم پیشه ترین انسان ها به شمار می رود.
جنبه های عبادی مسجد در گفتار معصومان _ علیهم السلام _
پیشوایان معصوم نیز به پیروی از قرآن، بر جنبه های عبادی مسجد
بسیار تاکید کرده اند. نیم نگاهی به آداب و احکام مسجد، این نکته را روشن
می کند. بیشتر این احکام نشان می دهد که اسلام در پی آن است که مسجد
جایگاهی مناسب برای یاد کردن پروردگار باشد و مؤمنان بتوانند در آن جا با
حضور قلب، خدا را پرستش کنند. به این منظور، در احکام اسلامی، انجام دادن
هر کاری که ممکن است مسجد را از ایفای چنین نقشی باز دارد، نامطلوب شمرده
شده است.
آراستن مسجد با طلا، نقاشی کردن مسجد، خرید و فروش، قضاوت
کردن و اجرای حدود در مسجد، ورود دیوانگان و خردسالان به مسجد، هم چنین
انجام کارهایی چون بلند کردن صدا و بیان سخنان بیهوده و اعلام اشیای گم شده
و کارهایی از این دست در مسجد، هر کدام می تواند انسان را از توجه به نماز
و عبادت باز دارد.
تاکید بر حضور در مسجد، با حالت طهارت و پاکیزگی، ترغیب
نمازگزاران نسبت به آراستن خود و استفاده از عطر و بوی خوش و زدودن بوی بد
از دهان و بدن به هنگام حضور در مسجد نیز به همین سبب است. گاه دیده می شود
که بوی ناخوشایند بدن کسی در مسجد، فضا را برای جمعی از نمازگزاران غیر
قابل تحمل می کند و آنان را از عبادت باز می دارد. سخن گفتن درباره امور
دنیوی نیز با محیطی که برای عبادت و یاد خداوند بنا شده، تناسبی ندارد و
زمینه را برای تشویش اندیشه های نمازگزاران فراهم می کند.
بر این اساس، انجام دادن دو دسته از کارها در مسجد روا نیست:
دسته اول اموری است که انجام آن در مسجد، با شأن و منزلت خانه خدا سازگاری
ندارد. دسته دوم کارهایی است که به جنبه عبادی مسجد آسیب می رساند. بر این
مسئله بسیار تاکید کرده اند و در این باره چنین گفته اند:
اگر مسجد را برای روضه خوانی چادر بزنند و فرش کنند و سیاهی
بکوبند و اسباب چای در آن ببرند، در صورتی که این کارها به مسجد ضرر نرساند
و مانع نماز خواندن نشود، اشکال ندارد.
امور فرهنگی و آموزشی در مسجد، فعالیت های اجتماعی _ سیاسی و
بخشی از امور نظامی که انجام آن در مسجد رواست، با آن که هر یک فضیلت ویژه
ای دارد، ولی نباید به جنبه عبادی مسجد و پرستش گاه بودن آن خدشه وارد کند و
نمازگزاران را از نماز خواندن در مسجد باز دارد.
جالب است بدانیم فقیهانی همچون امام خمینی (ره) که همواره بر
جنبه های اجتماعی _ سیاسی و انقلابی مسجد تاکید می کنند، انجام هر عملی را
که مانع عبادت مؤمنان در مسجد باشد، روا نمی دانند. در فتواهای گوناگونی از
امام خمینی بر لزوم پرهیز از عملیات ورزشی و حتی آموزش نظامی در مسجد، با
همه اهمیتی که دارد، تاکید شده است.
2. بررسی آثار تربیتی مسجد
یکی دیگر از آثار فردی مسجد، آثار تربیتی آن است. مسجد علاوه
بر آثار عبادی با گستره فعالیت ها و مفاهیم حاشیه ای، در امور تربیتی نیز
نقش مهمی ایفا می کند. آثار تربیتی مسجد را در سه بخش بررسی می کنیم:
تربیت دینی
تربیت، در لغت به معنای رشد و پاکیزه کردن است. در اصطلاح،
تربیت عبارت است از تبدیل کردن قوه ها به فعلیت و استخراج نیروها و
استعدادهای درونی انسان که سبب شکوفایی و پرورده ساختن است.
تربیت دینی، تربیت بر اساس آموزه های دینی است که به دین داری پایان می پذیرد و شکوفایی دینی را دربر دارد.
«هدف از تربیت دینی، ایجاد تقویت و پرورش روح تقوا و هدایت
پذیری است؛ زیرا نجات، در گرو ایمان و تقوای مستمر و رسیدن به مقام رضا می
باشد».
در دنیایی که هدف و فلسفه زندگی، گم شده و پذیرش حیات پوچ و
بیهوده، زمینه ساز پی آمدهای نامطلوبی است که به صورت های گوناگون در زمینه
های فردی و اجتماعی بروز می کند، تنها دین و تربیت دینی است که عامل هدایت
انسان در مسیر زندگی می شود.
در این میان مسجد با احیای تربیت دینی، انسان را به خویشتن
باز می گرداند و با زدودن غبارهای خود فراموشی از فطرت، انسان را به سوی
هویت دینی راهنمایی می کند. مسجد از راه های گوناگون بر تربیت دینی اثر می
گذارد. .
ایجاد شناخت
تربیت، بدون ایجاد شناخت و آگاهی امکان پذیر نیست. بنابراین،
تربیت دینی به اطلاع رسانی و انتقال مفاهیم نیاز دارد تا در سایه آن وظیفه
های دینی شکل یابد. برگزاری جلسه های سخنرانی دینی در مسجدها، مناسبت های
گوناگون و بیان احکام، تلاش ارزشمندی در این مسیر است. در این سخنرانی ها
شناخت و آگاهی دینی افراد افزایش می یابد و با تبیین جامعیت دینی و ارزش
های اسلامی، یکی از مهم ترین جنبه های تربیت دینی شکل می گیرد و در نهایت،
ارزش ها و آرمان های دینی تقویت می شود.
تربیت عملی
تربیت تنها به ایجاد و انتقال آگاهی ها مربوط نیست، بلکه
تربیت عملی نیز بسیار مؤثر است. برگزاری نماز جماعت، جلسه های دعا و نیایش،
اعتکاف و مراسم های دینی در مناسبت های مذهبی از این قبیل است.
تربیت الگویی
تربیت الگویی، یکی ازبهترین شیوه های تربیتی است. مسجد در این
مورد نیز مؤثر است. امام جماعت و افراد نمازگزار در مسجد، مسلمانان برتری
هستند که بیشتر از دیگران به احکام دینی پای بندند. این افراد که تربیت شده
مسجد هستند، الگوهای تربیت دینی به شمار می روند و در هدایت و تمایل
دیگران به باورها و اعمال دینی مؤثرند.
مسجد با افزایش شناخت و آگاهی، تبیین، حفظ و گسترش ارزش ها و
آرمان های اسلامی، تربیت عملی دینی و تربیت الگویی، نظام تربیتی منسجم و
قوام یافته ای را ایجاد می کند که بر شاخصه های هویت دینی تأثیر می گذارد و
آن ها را تقویت می کند. به این ترتیب مسجد، سبب تقویت تشخیص دینی و تداوم
دین داری می گردد.
تربیت اخلاقی، تربیت فقهی، تربیت عقیدتی، تربیت سیاسی از ابعاد تربیت دینی است که مسجد بر آن ها مؤثر است. فروتنی در
نظام تربیتی اسلام، فروتنی یکی از مهم ترین ویژگی های اخلاقی است که در
سایه غلبه بر هوای نفس و تکبر، ایجاد می شود. مسجد نیز به عنوان پایگاهی
مذهبی که در تربیت دینی مؤثر است، این جنبه شخصیتی ارزنده را در انسان
تقویت می کند. مسجد با شیوه های گوناگون سبب تقویت فروتنی می شود؛ زیرا
مسجد تنها به گروه ویژه ای از مسلمانان با سطح سواد و ثروت و جایگاه
اجتماعی بالا تعلق ندارد، بلکه همه قشرهای جامعه اسلامی می توانند برای
اجرای مراسم دینی خود، در خانه خدا حاضر شوند. حضور همه طبقه های اجتماعی
در مسجد و ارتباط آنان با یکدیگر به ایجاد و روحیه فروتنی در انسان کمک می
کند. در مسجد ثروتمندان با فقیران، عالمان با بیسوادان و جوانان با پیرها
در ارتباطند. بی شک، کسی که در جریان روابط اجتماعی با افراد گوناگون
ارتباط داشته باشد و از نشست و برخاست با قشرهای متوسط و ضعیف خودداری نمی
کند، معمولاً از رفتارهای متکبر به دور می ماند. از سوی دیگر از نظر مقررات
دینی در مسجد، همه افراد در یک سطح هستند و کسی حق ندارد نسبت به دیگران
تکبر ورزد. آداب و مقررات مسجد برای همه یکسان است و کسی امتیازی بر دیگران
ندارد و همه باید آداب مسجد را رعایت کنند. در نماز جماعت همه به یک شکل و
در یک قالب کلی نماز می گذارند و کسی نمی تواند با تکبر و غرور خود را از
دیگران برتر بداند و خارج از این چارچوب رفتار کند. افزون بر اینکه نماز در
مسجد سبب افزایش تقوا می شود و تقوا نیز در ایجاد فروتنی نقش مهمی دارد.
بنابراین، با توجه به جنبه های آموزشی و عبادی مسجد، باید گفت
مسجد به عنوان مهم ترین پایگاه دینی با ایجاد و گسترش مفاهیم و تعالیم
دینی در ایجاد فروتنی نقش مؤثری دارد.
یافتن دوست خوب
یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در شکل گیری شخصیت انسان، دوست
است. این موضوع در دین اسلام اهمیت بسیاری دارد. هم چنین اسلام ویژگی های
دوست خوب را نیز بیان می کند.
مسجد پایگاهی دینی و فرهنگی است که نمازگزاران مؤمنی در آن
رفت و آمد می کنند و دوستی با این افراد، در بینش انسان مؤثر است. با ایجاد
پیوند و آشنایی میان مؤمنان، نخبگان و صالحان جامعه، بستری مناسب برای
پرورش و تربیت روحی انسان فراهم می آید.
کسی که با خوبان ارتباط دارد، حتی اگر به آن درجه از تکامل
نرسد که به سبب خداترسی، مرتکب گناه نشود، به سبب حیا و شرم از برادران
دینی خود، راه انحراف را در پیش نمی گیرد.
3. بررسی آثار آموزشی مسجد
از آغاز اسلام، مسجد به عنوان یک پایگاه آموزشی، کاربردهای
گوناگونی داشته است. در سال های آغاز بعثت، با وجود جو اختناق و شرایط سختی
که بر مکه حاکم بود، پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ در دورانی، یاران
خویش را در مسجدالحرام گرد می آورد. برای آنان قرآن می خواند و واجبات و
محرمات الهی را به آنان آموزش می داد. چنین جلسه هایی در مسجد، گاه به
مناظره و گفت و گوهای طولانی علمی با سران قریش می انجامید.
پس از هجرت پیامبر به مدینه و ساختن مسجدالنبی، فصل نوینی در
فعالیت های آموزشی مسجد آغاز شد. پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ بیشتر پس
از نماز صبح و عشا به سخنرانی و گفت و گوهای علمی می پرداخت.این جلسه ها
با حضور مردان و زنان مسلمان برپا می شد که این از آشکارترین جلوه های
آموزشی مسجد در مدینه بود. تفسیر قرآن و سخن گفتن پیرامون معانی آن، بخش در
خور توجهی از سخنرانی های پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ را تشکیل می
داد.علاوه بر جلسه های سخنرانی پیامبر، کلاس های آموزشی گوناگونی نیز در
مسجد تشکیل می شد.
با این توضیحات، اهمیت جنبه های آموزشی مسجد معلوم می شود. پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ می فرمایند:
هرگونه توقفی در مسجد لغو و بیهوده است، مگر برای سه دسته:
کسی که پس از نماز به تلاوت قرآن می پردازد، آن که سرگرم ذکر و یاد خداست و
کسی که به مباحثات علمی اشتغال داشته باشد.
از دید روایت، تشکیل جلسه های علمی در مسجد، نسبت به جلسه های
دعا، جایگاه والاتری دارد و پاداش آن، ثواب عمره کامل یا حج کامل و جهاد
در راه خدا است که رحمت خدا آنان را فرا می گیرد. در این میان، طرح مباحث
دینی در مسجد، فضیلت بیشتری دارد.
پس از پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _، ائمه _ علیهم السلام _ نیز برای حفظ جنبه های آموزشی مسجد، تلاش های ارزنده ای انجام دادند.
مسجد، ابزارها و موقعیتی را در اختیار دارد که به کمک آن می
تواند به آموزش و افزایش شناخت دینی نمازگزاران بپردازد. مسجد مکانی است که
مسلمانان برای برپایی فرائض الهی و مجالس مذهبی در آن حاضر می شوند و این
فرصت مناسبی است تا معارف و احکام دین نشر پیدا کند. البته نقش امام جماعت
در این میان بسیار مهم است. بدون در نظر گرفتن تاریخ بنای مسجدها،
محققان و مورخان پذیرفته اند که بیش از پیدایش مدرسه، مسجد یگانه مرکز مهم
آموزشی _ فرهنگی در جهان اسلام بوده است. هرچند برخی از محققان از جایگاه
های آموزشی دیگری همچون مکتب های خانگی و دارالقرّا نیز یاد کرده اند، ولی
فعالیت های آموزشی در این مراکز چنان محدود بوده است که ما امروزه اطلاعات
قابل توجهی درباره چگونگی آموزش در این مکان ها در اختیار نداریم. حال آن
که نام مسجدهای مهم اسلامی که جایگاه فعالیت های آموزشی بوده، در تاریخ
ماندگار شده است. حتی نام مدرسان این مسجدها، همراه با اطلاعات قابل توجه
دیگری درباره مطالبی که در مسجد تدریس می شده، در اختیار ماست. پس از
پیدایش مدرسه نیز تا سال ها، مدرسه در دامان مسجد بنا می شد. از همین رو،
در بیشتر کتاب هایی که درباره مسجد به نگارش در می آمد، از مدرسه بسیار سخن
گفته می شد که این به سبب ارتباط بسیار نزدیک مسجد و مدرسه است.
چند نکته درباره آثار آموزشی مسجد
الف) همان گونه که اشاره شد، جنبه های آموزشی مسجد، رسالت
اساسی این نهاد در تمامی دوره ها و مکان هاست. مسجد با ویژگی هایی که دارد،
برای همیشه آموزشگاه مبانی دینی و معارف اسلامی است.
از این رو مسجدی که نقش مؤثر خود را در زمینه های فرهنگی _
آموزشی ایفا نکند، در حقیقت در اجرای بخش مهمی از رسالت خویش باز مانده
است. بر پایه همین ارزیابی است که امیرالمؤمنین _ علیه السلام _ ، مسجدی را
که در آن خبری از هدایت، تبلیغ و ترویج دین نباشد، مسجد خراب برشمرده است.
ب) بی تردید شکوفایی علمی مسجد و طرح دانش های گوناگون در آن،
کمالی برای مسجد به شمار می آید، ولی پرداختن به این امور، نباید سبب شود
تا رسالت اولیه مسجدی که پرداختن به دانش های دینی است، فراموش شود. از نگاه امیرالمؤمنین، یکی از رسالت های مهم و اساسی مسجد آن است که به معنای حقیقی کلمه، کانون هدایت مسلمانان باشد. ج)
در میان بحث ها و علوم دینی، پرداختن به علوم قرآنی در مسجد، اهمیت ویژه
ای دارد؛ زیرا قرآن و مسجد، پیوند ویژه ای با یکدیگر دارند. پیامبر در این
باره می فرماید:
انما نُصِبَت المساجِدُ لِلقُرآنِ؛ مساجد را برای (خواندن و فهمیدن) قرآن بنا کرده اند.
و نیز:
مَن اَحبَّ القُرآنَ فَلیُحِب المساجِد؛ دوستدار قرآن، مسجد را نیز باید دوست داشته باشد.
شواهد تاریخی نشان می دهد که در مسجد النبی جلسه های قرائت و
تفسیر قرآن رونق ویژه ای داشته است. عبادة بن صامت، از سوی پیامبر مأمور
بود تا قرآن را به مردم آموزش دهد. جلسه ای مربوط به قرآن و علوم قرآنی حتی
شب ها تا دیر هنگام نیز در مسجد النبی برپا بود.
د) مطالعه تاریخی مساجد از آغاز تاکنون نشان می دهد که مسجد و کتاب خانه، همواره در کنار هم بوده اند. از
همان آغاز که قرآن به صورت مکتوب درآمد، مسلمانان قرآنهای نوشته را به
مسجد هدیه و یا وقف می کردند. با افزایش شمار کتاب ها، کتاب خانه های
مسجدها نیز، رشد چشم گیری یافت. این کتاب خانه ها نقشی بزرگ در شکوفایی
فرهنگ و تمدن اسلامی داشته اند در شرایط کنونی، نمی توان مسجدی را که بدون
کتاب خانه باشد، مسجد نمونه ای نامید. از این رو، لازم است در زمینه تاسیس و
تجهیز کتاب خانه مسجدها، گام های مهمی برداشته شود. برای رسیدن به این مهم
باید به چگونگی ساختمان و بنای مسجد بسیار توجه کرد.
هـ) روایت هایی که مسجدِ زن را، خانه او دانسته بر آن نیست که
زنان را از آمد و شد به مسجد باز دارد، بلکه همان گونه که بسیاری از
فقیهان گفته اند، مقصود این روایت ها، تاکید بر لزوم رعایت حجاب و پاکدامنی
است. حضور زنان در مسجد، فرصت مناسبی برای بهره گیری معنوی از این جایگاه
مقدس و آشنایی با معارف و احکام اسلامی خواهد بود. به بیان دیگر، بخشی از
فعالیت های آموزشی به زنان مربوط می شود. پیامبر نیز در موارد گوناگون،
برای زنان حاضر در مسجد، مجلسی جداگانه تشکیل می دادند.
آثار اجتماعی
1. بررسی آثار فرهنگی مسجد
مسجد پایگاهی دینی است که از فرهنگ دینی حمایت می کند و بر
بالندگی آن می افزاید. از آغاز پیدایش مسجد، جنبه های فرهنگی آن در نظر
گرفته شده بود و حتی در نبود پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ فعالیت های
فرهنگی مسجد ادامه داشت. مسجدهای دیگر در صدر اسلام نیز چنین بود. پس از
فتح مکه، پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _، هنگام گماشتن عتاب بن اسید به
سمت استانداری مکه و امام جماعت مسجد الحرام، بر ضرورت کارهای فرهنگی و
تبلیغی بسیار تاکید کرد. پس از رحلت پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ نیز
حضرت علی _ علیه السلام _ به فعالیت های فرهنگی مسجد ادامه داد و دیگر ائمه
نیز هیچ گاه مسجد را ترک نکردند و افزون بر فعالیت های عبادی، به امور
فرهنگی نیز می پرداختند. در زمان غیبت نیز عالمان شیعی همواره مسجد را به
عنوان پایگاهی فرهنگی برای گسترش معارف دینی برگزیدند. امام جماعت، در
گستره و نفوذ فعالیت های فرهنگی مسجد نقش اساسی دارد و می تواند به کمک
کسانی که در مسجد حاضر می شوند و کسانی که در اداره امور آن مکان را بر
عهده دارند، از نظر فرهنگی مسجد را کارآمد بنمایند. با برنامه ریزی صحیح و
برگزاری کلاس ها و جلسه های گوناگون در مسجد، می توان آن را به یک پایگاه
فعال آموزشی و فرهنگی تبدیل کرد. اینک جنبه های فرهنگی مسجد را بررسی می کنیم:
حفظ و تقویت نظام ارزشی
ارزش های انسانی در زندگی بشری بسیار اهمیت دارد و در روابط
اجتماعی نقش محوری ایفا می کند؛ زیرا ارزش های اجتماعی از مدل های کلی
رفتار، احکام جمعی و هنجارهای کرداری که عموم مردم آن را پذیرفته اند تشکیل
می شود. با این وجود باید گفت چگونگی فرهنگ و هنجارهای هر جامعه به نظام
ارزشی آن بستگی دارد و ارزش های فرهنگی، هسته اصلی زندگی اجتماعی را به
وجود می آورند.
ارزش ها بر اساس باورهای مردم و با شاخص های گوناگونی شکل می
گیرند. در این میان، ارزش های دینی اهمیت ویژه ای می دارند. پایداری و
پویایی حرکت های دینی و پویایی فرهنگی دینی در سایه تقویت و گسترش نظام
ارزشی امکان پذیر است که پایبندی به آن، بزرگ ترین عامل شکل گیری تشخص
مذهبی است.
مسجد به عنوان یکی از مهم ترین پایگاه های دینی، در این راستا
وظیفه مهمی دارد. در طول تاریخ مبارزه های فرهنگی و سیاسی مسجد، بیدارگری
ها و حرکت های اصلاحی به چشم می خورد که در تکاپوی نظام ارزشی دینی بسیار
مؤثر بوده اند. جایگاه ویژه مسجد در فرهنگ دینی و امکانات بالقوه و بالفعل
آن، همراه آموزش ها و مفاهیم حاشیه ای و ایجاد یک نظام ارزشی قوی و ماندگار
در صحنه فرهنگ و اجتماع بسیار اثرگذار بوده است.
مسجد، در حفظ و تقویت نظام ارزشی نقش بسیار مهمی دارد و
کوشش های بسیاری در این مکان صورت گرفته است که برخی از آن ها عبارتند از:
بیان معیارها و شاخص های ارزش ها و آرمان های دینی، ارائه مدرک و شناخت
صحیح از دین، برپایی مجلس های مذهبی هم چون سخنرانی های دینی و ویژه برنامه
ها در مناسب های مذهبی، بیان ارزش ها و ضد ارزش ها، اجرای ارزش ها و اعمال
دینی مانند برقراری نماز جماعت و مجلس های دعا و نیایش، مطرح کردن مسائل
اعتقادی و احکام فقهی، بیان اندیشه های دینی، معرفی و تربیت الگو، پاسخ به
شبهه های دینی و اعتقادی، ایجاد نظام تربیت دینی و تقویت هویت دینی.
با بررسی عوامل رکود نظام ارزشی، بخش دیگری از نقش مسجد در
سلامت نظام ارزشی جامعه مشخص می شود. دنیازدگی در قالب مال اندوزی و تجمل
گرایی، گسترش فساد، بی توجهی به حقوق دیگران، مشکلات اقتصادی، عملکرد
نادرست مسئولان، ضعیف شدن باورهای مذهبی، ضعیف شدن خداباوری، اصل قرار دادن
رشد اقتصادی و بی اهمیتی نسبت به معنویت و کاهش آرمان ها و جلوه های دینی
از عوامل سقوط نظام ارزشی هستند که با بررسی جنبه های سیاسی، اقتصادی،
تربیتی و آموزشی مسجد در سطح فرد و اجتماع، نقش مؤثر آن در از بین بردن این
عوامل مشخص می شود. مبارزه با تهاجم فرهنگی
فرهنگ، یکی از مهم ترین معیارهای پیشرفت و پویایی تمدن است که
هنجارهای اجتماعی و نظام ارزشی جامعه بر اساس آن شکل می گیرد. امروزه
تهاجم به فرهنگ، یکی از رایج ترین نوع تهاجم و راهی مطمئن و سریع برای دست
یابی به اهداف استعماری است. با تغییر دادن فرهنگ مردم بر اساس اندیشه
بیگانه بدون اینکه رد پایی از تمدن باقی مانده باشد و بدون لشکرکشی ، کشور
مهاجم به هدف خود می رسد. تهاجم فرهنگی را باید جنگ برای به تسخیر درآوردن
درون انسان ها دانست. هرچند این تسخیر گاهی آن قدر شدید می شود که در ظاهر
هم نمود پیدا می کند.
دشمنان انقلاب پس از پشت سر گذاشتن راه های اقتصادی، سیاسی و
نظامی، راه دیگری را برای تهاجم به انقلاب در پیش گرفته اند و برآنند تا
فرهنگ غنی انقلاب را به سوی ارزش نماهای غربی بکشانند.
مسجدها به عنوان مهم ترین پایگاه تبلیغ و آموزش دینی، در مبارزه با این تهاجم وظیفه سنگینی بر عهده دارند. اکنون جنبه های گوناگون مبارزه مسجد با تهاجم فرهنگی را بررسی می کنیم:
ایجاد شناخت نسبت به فرهنگ خودی
برای دفاع از یک فرهنگ، شناخت آن بسیار لازم است. اگر مردم یک
کشور فرهنگ خود را به خوبی بشناسند و نقاط قوت و دیرپایی آن را بدانند،
فرهنگ مهاجم، قدرت تسلط فرهنگی را نمی یابد و نمی تواند نظام ارزشی آنان را
دگرگون سازد. مسجد با آموزش فرهنگ دینی، شناخت لازم را برای مسلمانان
ایجاد می کند تا آنان قدر فرهنگشان را بدانند. این شناخت، خودباوری لازم
برای دفاع از فرهنگ مهاجم را ایجاد می کند. در سایه این آموزش هاست که تعهد
مسلمانان افزایش می یابد و سلاح کارگشایی به نام غیرت دینی در مبارزه با
تهاجم فرهنگی ایجاد می شود.
روشنگری نسبت به تهاجم فرهنگی
معمولاً تهاجم فرهنگی به حدی دقیق برنامه ریزی می شود که
افراد جامعه متوجه تهاجم نمی شوند و دگرگونی های فرهنگی را لازمه رشد و
تحرک فرهنگ می دانند و این دگرگونی ها را زایش فرهنگی می نامند.
بنابراین، یکی از عوامل مهم موفقیت در مبارزه با تهاجم
فرهنگی، شناخت جریان تهاجم، شیوه های تهاجم، گونه های تهاجم و راه های
مبارزه با تهاجم است.
یکی از مهم ترین فعالیت های مسجد در جریان مبارزه با تهاجم
فرهنگی، آگاه کردن مسلمانان از تهاجم فرهنگی و گونه های آن و راه های
جلوگیری از آن است. مجلس ها و تشکل های مذهبی، از بهترین ابزارهای روشنگری
فرهنگی هستند که به خوبی می توانند راه مبارزه را ترسیم کنند و مسجد،
پایگاه مجلس های مذهبی است. در این جلسه ها، مسلمانان افزون بر آشنایی با
فرهنگ دینی، از وضعیت سیاسی و تهاجم فرهنگی دشمن باخبر می شوند و می آموزند
که چه راه هایی را برگزینند. آنان با پیشینه تهاجم فرهنگی در کشورهای
اسلامی آشنا می شوند و از آن عبرت می گیرند. نقش روحانیون در این مسیر
بسیار تعیین کننده است. می توان گفت رهبری مسلمانان، در دفاع از فرهنگ ملی و
مذهبی به دست روحانیون است. معماری فرهنگ، جلوه های گوناگونی دارد
که به وسیله آن ها می توان فرهنگ یک جامعه را بررسی کرد. معماری یکی از
نمونه های فرهنگی است که در مسجدهای کشورهای اسلامی یافت می شود، تا آن جا
که یکی از راه های شناخت فرهنگ تمدن مسلمانان در هر دوره ای کاوش در آفرینش
های هنری است که در ساخت و ساز مسجدها به کار رفته است. معماری
مسجدها، افزون بر جنبه های معنوی، از نظر فرهنگی نیز اهمیت دارد؛ چون
مسلمانان به دلیل قداستی که برای مسجد قائل اند، آن را منسوب به خداوند
بزرگ می دانند و می کوشند تا خانه خدا را به بهترین شکل بسازند؛ از این رو،
مسجدهای محکم و بزرگی بنا کرده اند که قرن ها پابرجا بوده است.
2. بررسی آثار سیاسی مسجد
امروزه مسائل سیاسی، یکی از مهم ترین مباحث در سطح جهانی است
که بر مسائل اقتصادی، فرهنگی و نظامی اثر گذاشته است. اسلام به عنوان دینی
کامل که ادعای اداره زندگی بشر را دارد، به جنبه های سیاسی توجه کرده و
سیاست را به میدان دین کشانده است.
در این میان، باید مسجد را به عنوان یک نهاد سیاسی پویا در
جامعه اسلامی به شمار آورد. از آغاز اسلام، مسجد با مسائل سیاسی آمیخته شد.
پیامبر پیش از هجرت به مدینه، با وجود فشار حاکم در مکه با برخی از گروه
ها، در مسجد الحرام گفت و گو می کرد. پس از هجرت به مدینه نیز پیامبر در
مسجد، با افراد و گروه های اعزامی از قبیله ها و طایفه های گوناگون گفت و
گوی سیاسی انجام می داد. در مسجد النبی مکانی به نام اسطوانة الوفود برای
این گفت و گوها در نظر گرفته شده بود. هم چنین کسانی که تازه مسلمان شده
بودند، در مسجد با پیامبر بیعت کردند.
در این بخش برخی جنبه های سیاسی مسجد را بررسی می کنیم.
تحلیل مسائل سیاسی برای افکار عمومی
بی شک افکار عمومی، حجم گسترده و مؤثری از جامعه را تشکیل می
دهند و بر جریان های سیاسی کشور بسیار اثر می گذارند. جهت دهی و هدایت این
توده بزرگ، در سلامت کلی جامعه و سرعت دهی آن به سمت پیشرفت، نقش تعیین
کننده ای دارد. بسیاری از جریان های منحرف سیاسی، از فعالیت های اغفال
گرایانه سرانی سرچشمه می گیرد که افکار عمومی را به تباهی کشانده اند و این
انحراف، سبب سال ها عقب ماندگی شده است.
مسجد به عنوان پایگاه اجتماع مسلمانان و خواص جامعه، همچون
امام جماعت، فضای مناسبی برای روشن کردن اندیشه مردم است. «شیوه عمومی
پیامبر چنین بود که با دیدن مشکلات فکری و ناهنجاری های اجتماعی در مسجد
حضور می یافت و با ایراد سخنرانی به روشن ساختن افکار عمومی می پرداخت. این
سخنرانی ها معمولاً پس از نماز جماعت انجام می گرفت. هرگاه حادثه ای مهم
رخ می داد، مردم با شنیدن ندای الصلاة جماعة در مسجد گرد می آمدند و پیامبر
برای آنان سخن می گفت».
پس از پیامبر نیز موارد گوناگونی یافت می شود که سران کفر و
نفاق، افکار عمومی را به شدت منحرف کرده اند که دست آورد آن در طول تاریخ
باقی مانده و مسجد در این جریان ها به خوبی در جهت بیدار کردن افکار عمومی
فعالیت کرده است. انحراف آشکار افکار عمومی، در جریان کربلا و شهادت
امام حسین _ علیه السلام _ و یاران باوفایش را می توان از موارد بالا
برشمرد. مسجد در این برهه حساس از تاریخ اسلام نیز خودنمایی می کند. سخنان
امام سجاد _ علیه السلام _ در مسجد کوفه از این قبیل است. در تاریخ، می
توان موارد زیادی دید که مسجد در روشن گری افکار عمومی سهیم بوده است. پی
آمد این بعد از مسجد آن است که مسلمانان، خانه خدا را پناهگاه خویش به
شمار می آورند و به آن به چشم خانه ای که روشنگر حق و پشتیبان عدالت است می
نگرند.
نقش مسجد در نهضت های اسلامی
مسجد با ایجاد روحیه انقلابی، زمینه مساعدی برای شکل گیری نهضت های اسلامی بر قدرت های ضد دینی به وجود می آورد. در
صدر اسلام مسجد، مرکز نهضت سیاسی پیامبر بود و حرکت گسترده و انقلابی
پیامبر، از مسجد هدایت و فرماندهی می شد. پس از آن نیز در طول تاریخ اسلام،
حرکت ها و نهضت های آزادی بخش و مقدسی همچون نهضت سربداران در قرن هشتم
هجری، نهضت تنباکو و جنبش مشروطه، از مسجدها ریشه گرفت و فریاد بیدارباش و
حرکت مردمی از بالای منابر سرداده شد.
در طول تاریخ انقلابی اسلامی نیز مساجد محل ارشاد و هدایت
نیروهای مؤمن و متعهد، خواستگاه تظاهرات مردی بر ضد طاغوت بود که به حاکمیت
جمهوری اسلامی در ایران انجامید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مساجد با وجود همه دسیسه ها و
حیله های گوناگون دشمنانِ داخل و خارج، در برقراری نظم و امنیت (از راه
ایجاد کمیته ها و انتظامات محلّی و گشت شبانه) جمع آوری کمک های نقدی و
جنسی مردم و ارسال آن ها به جبهه های جنگ و خانواده های مستمند، تشکیل شرکت
های تعاونی، برگزاری انتخابات، تشکیل کلاس های عقیدتی و معارف اسلامی،
مبارزه با دسیسه ها و سم پاشی های گروهک ها و پس مانده های رژیم پهلوی،
آموزش نظامی نیروهای مردمی و غیره، در استمرار انقلاب و ارزش های اسلامی
نقش بسیاری داشته است.
کارکردهای نظامی مسجد
از آغاز پیدایش مسجد در اسلام، این مکان پایگاهی برای فعالیت
عبادی _ سیاسی، اجتماعی و نظامی مسلمانان بوده است. حرکت های جهادی که
پیامبر اکرم در زمان خود داشت، از جمله حرکت مسلمانان برای جنگ و مبارزه
علیه دشمنان در همین مکان صورت می گرفت. طراحی بیشتر غزوه ها در مسجد صورت
می گرفت و حضرت رسول اکرم _ صلّی الله علیه و آله _ با بیان شیوای خود،
مسلمانان را برای جهاد با کفار بسیج می کردند. در زمان خلفای راشدین و حتی
امویان هم مسجد از این نظر فعال بود.
بعد از صدر اسلام مسجد، در بسیج عمومی نیروها برای شرکت در
جنگ نیز نقش بسیار مؤثری دارد. از جمله می توان به فعالیت های مهم مساجد در
پشتیبانی از رزمندگان در طول 8 سال دفاع مقدس اشاره کرد.
نقش مسجد در وحدت اجتماعی مسلمانان
یکی از نیازهای اساسی جامعه اسلامی، همبستگی نیروهای مسلمان بر محور دستورهای الهی است. اسلام
برای رسیدن به این عنصر حیاتی، در جوهر خود همه امتیازهای موهوم را نفی
کرده و کرامت و ارزش انسان را بر پایه تقوا بنا نهاده است. با این حال،
وحدت، از یک سو به اسباب و عواملی نیاز دارد تا هرچه بیشتر پایدار شود و از
سوی دیگر، نیازمند آن است که در مکانی ظهور یابد. تا از این راه، دسیسه
های دشمنان پیدا و پنهان جامعه اسلامی به نا امیدی گراید. برای رسیدن
به این هدف، مسجد در جامعه اسلامی نقش اساسی دارد. در هر جامعه ای
امتیازهای موهوم و فخرفروشی های پوچ به گونه ای مطرح است. چنان چه با این
گرایش ها از ریشه مبارزه نشود، بیم آن می رود که ارزش های واهی و غیر الهی
در چهره ارزش های پسندیده جلوه گر شوند و نظام ارزشی جامعه را دگرگون کنند.
مسجد، از این نظر، کانونی است که همه روزه مؤمنان از گروه های گوناگون
جامعه با پست ها و موقعیت های اجتماعی متفاوت، در آن حاضر می شوند. همگان
دوش به دوش و در صف هایی به هم پیوسته و رو به یک سو، نماز می گزارند. آنان
با تکرار همه روزه این کار، به یاد می آورند که در بارگاه خداوند، موقعیت
های اجتماعی، مال، مقام و منصب تعیین کننده نیست. همه مسلمانان در صفی واحد
و یکسانند.
کسی بر دیگری برتری ندارد. جز اینکه مستحب است آنان که در
علم، کمالات انسانی و اندیشه، پرهیزگاری و تقوا بر دیگران برتری دارند، در
صف نخست باشند. این نیز خود ترسیم یک سرمشق و نمونه به منظور ارزش گذاری
صحیح در تمامی تار و پود جامعه اسلامی است. پس مسلمانان می آموزند که در
مسجد یکسان و هم دوشند. آنان در می یابند که باید ملاک های نادرس را کنار
بگذارند و برتری را در ارزش های الهی بدانند و این همان تقویت عنصر وحدت و
فرا گرفتن درس همبستگی در جامعه اسلامی است.
از سوی دیگر با نمایش همبستگی مسلمانان در مسجد، هم دلی و
همراهی آنان همه روزه اعلام می گردد. حضوری این چنین، از یک سو، دل های
مسلمانان سست ایمان را نیرو می بخشد و از سوی دیگر سبب می شود تا دشمنان
دین، یعنی آنان که به انتظار تفرقه و پراکندگی مسلمانان نشسته اند، نا امید
شوند.
3. بررسی آثار اقتصادی مسجد
امروزه مسائل اقتصادی از مهم ترین مسائل دولت ها و افکار
عمومی است که بر سلطه سیاسی، فرهنگی و نظامی کشورها مؤثر است. اسلام، دینی
کامل است که به هم جنبه های زندگی بشر توجه و زندگی اقتصادی جامعه را نیز
به خوبی هدایت کرده است. مسجد، یکی از نهادهای دینی است که جنبه های
اقتصادی نیز دارد. در این جا این جنبه ها را بررسی می کنیم:
کاهش کنترل، کاهش هزینه
مسجد به عنوان کانونی دینی، با تقویت برتری های اخلاقی، حس
خداباوری را در افراد اهل مسجد بارور می کند و به این وسیله، در همه حال
خدا را بر کارها و فعالیت های خود ناظر و شاهد می دانند و بدون اینکه کسی
بر آن ها نظارت کند، کار خود را به بهترین شکل انجام می دهند. کاهش گسترده
نظارت و کنترل رسمی در سطح اجتماع بر ابعاد کلان اقتصادی مؤثر است و با
کاهش هزینه هایی که دولت ها صرف نظارت بر نیروهای اجرایی می کنند.
فقرزدایی
.
فقر یکی از مباحث عمده اقتصادی است که نشانه ضعف مدیریتی و اقتصادی است. مسجد از دو راه می تواند به براندازی فقر کمک کند:
مالیات های اسلامی
زکات و خمس، دو نوع مالیات اسلامی هستند که از اسلام برای
زدودن فقر در سطح جامعه در نظر گرفته است که متأسفانه برخی از مسلمانان به
دلیل دنیا دوستی، از پرداخت آن ها خودداری می کنند. مسجد با تقویت دین داری
و با توجه به فضای معنوی حاکم بر آن، نمازگزاران را به شیوه اسلامی تربیت
می کند و در نتیجه آنان با پرداخت خمس و زکات، به فقیران مسلمان کمک می
کند.
انفاق
انفاق و صدقه یکی از ارزش های اسلامی است که نقطه مقابل ثروت
اندوزی است. اجتماع مسلمانان در مسجد، روحیه تعاون و همکاری را افزایش می
دهد و با پند و اندرز مبلغان دینی در مسجد، جریان های فقرزدایی در سطح
جامعه افزایش می یابد.
با قرار دادن صندوق صدقه، و کمک به فقیران در مسجد، شناسایی
فقیران آبرومند به وسیله هیئت امنا و جمع آوری کمک های نمازگزاران، گام
مهمی در زدودن فقر برداشته می شود.
ایجاد صندوق قرض الحسنه
در فرهنگ اسلامی، قرض دادن و برطرف کردن نیازهای مؤمنان، کار
پسندیده ای به شمار می آید. از سوی دیگر، مؤسسه های مالی، هم چون صندوق قرض
الحسنه، در رونق اقتصادی مؤثرند.
اهل مسجد می توانند با تشکیل صندوق قرض الحسنه، کارآیی
اقتصادی نیز داشته باشند. این کار افزون بر شکوفایی مسجد، با تقویت سنت
مذهبی قرض (وام)، در برطرف کردن مشکلات اقتصادی مردم نیز مؤثر است.
4. بررسی جنبه های کنترل اجتماعی مسجد
.امروز یکی از کارکردهای حساس مسجد که لازم است در حفظ و
پایداری هرچه بیشتر آن کوشید، کارکرد کنترل اجتماعی است. کنترل اجتماعی
شامل فرایندی است که جریان تأثیرگذاری بر رفتار جامعه را بر عهده دارد تا
هم نوایی با هنجارهای گروه صورت گیرد. کنترل اجتماعی به دو صورت رسمی و غیر
رسمی انجام پذیر است. کنترل رسمی وقتی صورت می گیرد که جریان هم نوایی با
هنجارهای اجتماعی بر اساس قوانین و مقررات، آیین نامه ها و نظایر آن به
وسیله دولت یا نیروهای اجرایی انجام گیرد. نیروهای انتظامی و امنیتی نمونه
برجسته ای از کنترل اجتماعی رسمی هستند.
کنترل اجتماعی غیر رسمی شامل کلیه امر و نهی هایی است که به
فرد می شود تا بتواند با هنجارهای اجتماعی گروهی سازگار شود. گروه هایی
همچون: خانواده، مسجد و غیره می توانند با ابزارهایی مانند ستایش، نکوهش و
خشم اخلاقی، بر رفتار فرد اثر بگذارند.
از آن جا که بخش زیادی از کنترل افراد از راه کنترل رسمی صورت
می گیرد، ممکن است در دراز مدت تأثیر خود را از دست بدهد. بنابراین، همراه
با کنترل بیرونی، کنترل درونی که همان ایجاد انگیزه های درونی است توصیه
شده است. کنترل درونی شامل کنترلی است که در آن خودِ فرد، علاقه دارد با
هنجارهای اجتماعی هم نوایی پیدا کند و اگر کسی او را کنترل نکند خود را هم
نوا می کند. مسجد می تواند کنترل درونی را به بهترین شیوه در فرد ایجاد
کند. از این رو، مسجد با تقویت نفس لوامه که ملامت کننده انسان در هنگام
سرپیچی از قوانین و مقررات و فرمان های اسلامی است زمینه کنترل اجتماعی و
مبارزه با انحراف های اجتماعی را فراهم سازد.
برای تبیین بهتر کنترل اجتماعی مسجد، نقش مسجد را در کاهش جرم بررسی می کنیم:
مسجد و کاهش جرم
انسان موجودی اجتماعی است که برآورده شدن نیازهایش در جامعه
انسانی ممکن است. جوامع انسانی جهت تداوم و رشد و امنیت حقوقی اعضا،
هنجارها و قوانینی دارد که نظام رفتار اجتماعی افراد جامعه را تعیین می
کند، ولی در طول تاریخ، برخی انسان ها قوانین مدنی را زیر پا گذاشته، به
حقوق دیگران تجاوز کرده اند. در این میان پدیده ای به نام جرم مطرح می شود
که اساس زندگی اجتماعی انسان را به خطر می اندازد. جرم در مفهوم اجتماعی،
همان ناهنجاری است که امنیت اجتماعی را تهدید می کند. این مقوله به اندازه
ای مهم است که یکی از رشته های جامعه شناسی (جامعه شناسی انحرافات یا جامعه
شناسی جنایت) به بررسی علل جرم و جنایت و راه های اصلاح آن پرداخته است.
مسجد به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای دینی در تربیت افراد جامعه مؤثر است
و ثمره این تربیت، کاهش جرم و ناهنجاری های اجتماعی است. این تأثیر در دو
دسته از افراد جامعه اثرگذار است؛ یک دسته افراد مسجدی اند و دسته دیگر
افراد غیر مسجدی می باشند.
تأثیر مسجد در کاهش جرم افراد اهل مسجد
افرادی که در مسجد حاضر می شوند، با اثرپذیری بیشتر از آموزش
های مسجد به شکلی تربیت می شوند که میزان جرم در آنان کاهش می یابد. جنبه
های اثرگذاری مسجد در این باره چنین است:
تقویت هویت دینی
هویت دینی در درون انسان و با آفرینش او آمیخته است و انسان
را به ارزش های اخلاقی و قوانین الهی پایبند می سازد. در هویت دینی، انسان
هایی که وحی را باور دارند، هر نوع سازش بر خلاف ارزش ها و هنجارها را رد
می کنند. با توجه به شاخص های هویت دینی، مسجد با فعالیت های مذهبی و
آموزش های بلندش، هویت دینی افراد اهل مسجد را تقویت می کند و این در حالی
است که دین و معنویت بزرگ ترین مانع جرم و جنایت هستند که ضمانت اجرایی
بالایی دارند. بی رغبتی به دنیا، مردم داری، فروتنی، همت بلند و ساده
زیستی، از شاخص های هویت دینی هستند که مسجد آن ها را تقویت می کند و نبود
این شاخص ها (دنیا پرستی، تکبر و خودخواهی، مردم ستیزی، تنبلی و میل به
تجملات) به گونه ای از علل جرم به شمار می روند.
ایجاد موقعیت اجتماعی
در برخی موارد، دست زدن به جرم و جنایت نشانه عقده های روانی
برای جلب توجه دیگر افراد اجتماع صورت می گیرد که نشانگر نداشتن پایگاه
اجتماعی مجرم است.
افراد اهل مسجد جایگاه مناسبی در میان مردم دارند و همه افراد
با دیده احترام به آنان می نگرند. گذشته از این، پایگاه اجتماعی افراد اهل
مسجد سبب می شود که توقع مردم از آنان بالا رود و آنان را الگوهای اخلاقی
بدانند. به این ترتیب، افراد اهل مسجد به سبب پایگاهی که در میان مردم
دارند، نمی توانند از قانون های اجتماعی سرپیچی کنند.
تأثیر مسجد در کاهش جرم افراد غیر مسجدی
اگر فعالیت های مسجد گسترده باشد و به اجرای اعمال دینی داخل
مسجد محدود نشود، مسجد بر افراد غیر مسجدی نیز اثر می گذارد و از کارهای
خلاف آنان جلوگیری می کند. این فعالیت ها چنین است:
الف) گروه های امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر، از ویژگی های امت اسلامی و
پیامبر و مؤمنان است که واجبات دیگر در برابر آن، همچون قطره ای در برابر
دریاست.
اگر فعالیت های مسجد گسترده باشد، با تشکیل گروه های امر
به معروف و نهی از منکر می توان جرم و جنایت را دست کم در محله ای که مسجد
در آن قرار دارد کنترل کرد.
ب) پایگاه بسیج
پایگاه های بسیج برای برخورد قانونی و قاطعانه با مجرمان و
تأمین امنیت در محله ای که مسجد در آن قرار دارد مؤثرند. گشت های شبانه و
اعضای فعال بسیج، محیط نا امنی برای مجرمین ایجاد می کند و نقش مهمی در
کاهش جرم دارند.
ج) فعالیت های فرهنگی
فعالیت های فرهنگی مسجد، هم چون کتاب خانه و مسابقه های
فرهنگی، علمی و ورزشی در افزایش سطح فرهنگی جامعه و کاهش جرم مؤثر است. این
فعالیت ها می تواند فرهنگی را ایجاد و ترویج کند که در آن، شهروند خوب
بودن و احترام به قانون، ارزش به شمار می آید. این فعالیت ها با پر کردن
اوقات فراغت و جهت دهی به بینش افراد، یک نظام اجتماعی امن را فراهم می
کند.
5. آثار خانوادگی
خانواده کوچک ترین واحد اجتماع و عامل تعیین کننده شکل گیری
نظام اجتماعی است. عوامل انگیزشی و رفتاری گوناگونی بر قوت و پایداری
خانواده و اعضای آن مؤثر است.
مسجد به عنوان نهاد مذهبی در خانواده نیز نقش آفرینی می کند و سبب استحکام آن می شود.
ایجاد فضای معنوی .
فضای عمومی منزل در تربیت فرزندان و نظام ارزشی خانواده مؤثر
است. در صورتی که این فضا به سمت ارزش های واهی و دور از معنویت پیش رود،
خانواده وارد بحرانی می شود که اصالت و قوام آن را به خطر می اندازد و چیزی
جز ظاهر پوشالی از آن باقی نمی گذارد؛ همانند بحرانی که امروزه در غرب
وجود دارد.
فضای حاکم بر خانواده های اهل مسجد معمولاً معنوی است. اهل
مسجد بخشی از وقت خود را در مسجد به عبادت مشغولند و به تقویت ایمان خود می
پردازند. این روحیه تقوا و خداباوری که در افراد خانه در سایه تعالیم مسجد
ایجاد می شود، فضای معنویی را می سازد که خانواده را مستحکم و پایدار می
گرداند.
ناصر جعفریانی www.jafaryani.persianblog.ir
پايه پلها: خاك مسلح در ساخت كوله پلها كاربرد فراواني دارد. در حالي كه در كوله‌هاي رايج، اغلب پي عميق لازم است، كوله‌هاي خاك مسلح روي پي سطحي بنا مي‌شوند.
سیدفرشید غزنینی هاشمی