مسائل پيش رو برای ساخت برج ها و آسمانخراشها
جنبه اقتصادی :
افزايش ارتفاع ساختمان با افزايش قيمت تمام شده آن ارتباط مستقيم دارد ، هر چه ساختمان بلند تر باشد ، وزن بيشتری به زمين منتقل و منجر به گرانتر شدن هزينه ساخت پی و سازه بنا می گردد.
سرعت باد :
علاوه بر اين در ارتفاع بيشتر سرعت باد ها بيشتر و تداوم بيشتری دارند ، در اين ميان بايد خاطر نشان ساخت كه نيروی باد در واقع و در محاسبات به مراتب مخرب تر از نيروی زلزله است و در نتيجه هزينه ايمن سازی ساختمان چندين برابر می گردد.
ساختمان های تا 32 طبقه به روش عادی ومحكم ساخته می شوند ولی بنا های بلند تر به سيستم سازه كاملا متفاوتی نياز دارد.
در ساختمان های بسيار بلند لرزش هايی كه بر اثر باد به سازه منتقل می شود بايد به وسيله مصالح ضربه گير به كار رفته در سازه جذب و مستهلك گردد و برای جلوگيری از شكستن و خرد شدن شيشه ها در مواقع طوفانی پيش بينی ضربه گير در پنجره ها نيز الزامی است.
سرعت زياد باد علاوه بر اين موجب اتلاف انرژی گرمايی نيز هست :
با افزايش ارتفاع به ازای هر 122 متر دمای هوا 0.55 درجه سانتيگراد كاهش پيدا می كند ؛ به اين ترتيب در زمستان دمای پايين تر به علاوه نيروی بيشتر باد منجر به افزايش فاكتور " باد-سرما " می شود ، كه موجب افزايش مصرف انرژی در داخل ساختمان می شود ؛ فيلم هوای ( لايه هوای نازك و ساكن ) روی سطح بنا در حالت عادی يك عايق است ولی در اين موارد با جريان هوا حركت كرده و اتلاف انرژی بيشتر می گردد ؛ هر چه جريان باد شديد تر باشد اين عمل سريعتر و اتلاف انرژی بيشتر است.
هزينه سرويس های مكانيكی تاسيسات نيز با افزايش ارتفاع بيشتر می شود :
فشار آب در لوله ها در يك بنای بلند با 2 روش پمپاژ و مخزن آب بر روی بام تامين ميشود كه هر دو نيازمند صرف انرژی است و در كنار آن جهت سرويس ضد حريق نيز لوله های عمودی مضاعفی به همراه پمپ های قويتر مورد نياز است ؛ اهميت اين موضوع در اين است كه نردبانهای آتشنشانی به بالاتر از 9 طبقه نمی رسند.
مشكلات ناشی از مكش هوا :
برای جبران كاهش فشار هوا و خنثی كردن اثر مكش هوا در طبقات بالا تامين سيستم ايجاد فشار مصنوعی در برج های بلند تر از 40 طبقه ضروری است ؛ مكش هوا در داخل برج های بلند در راه پله ها و رايزر های عمودی تاسيسات و آسانسور نظير عملكرد دودكش در بنا های معمولی است با همان فاكتور ها !
بدون ايجاد فشار مصنوعی نه تنها تامين دمای مناسب غير ممكن است ، بلكه كرد و خاك و بوی نامطبوع و دود نيز در صورت ورود به اين رايزر ها به سرعت در ساختمان پخش و به سختی خارج می گردد ، كه در مورد دود در هنگام آتشسوزی اين خطرناك ترين عامل ممكن است ؛ زيرا در اغلب سيستم هاي آسانسور دربها به خاطر امنيت دارای چشم ليزری بوده تا دست و پای افراد لای در گير نكند ؛ اما در هنگام پخش دود اين چشمها به اصطلاح گول خورده و مانع بسته شدن و حركت آسانسور می گردند ؛ در ضمن فراموش نكنيد كه به دليل وجود وسايل و پوششهای متفاوت در يك برج اغلب اين دود ها به شدت سمی و غليظ می باشند ( ادامه در بحث ايمني در معماری )
ايجاد فشار مصنوعی می تواند انتشار دود را به مراتب كند تر نمايد ؛ اما اين نيز تا زمانی است كه پنجره های مشرف به فضاهای خارج توسط ساكنان وحشت زده از آتشسوزی شكسته نشود و يا اين سيستم خراب نگردد !
تعرق بخار آب در طبقات بالا :
اين مسئله ناشی از عملكرد ارتفاع زياد ساختمان است و به ميزان رطوبت موجود در هوای بنا بستگی دارد ؛ اين شرايط در زمستان به علت اختلاف زياد دمای داخل و خارج شدت پيدا می كند.
مشكلات آسانسورها :
هزينه سرويس آسانسور نيز با ارتفاع ساختمان ارتباط مستقيم دارد ، زيرا در برج های بلند امروزی به خاطر رفع نياز ساكنان در داخل برج مراكز خدماتی مانند فروشگاه و... ايجاد شده و در نتيجه برای اين موارد و رفت و آمد بين طبقات 2 نوع آسانسور محلی و سراسری طراحی می شود ؛ آسانسورهای محلی طوری طراحی می شوند كه دسترسی بين 10 تا 12 طبقه را فراهم نمايند ، بنا براين برای ايجاد تطابق بين زمان انتظار و ارتفاع در ساختمان های بلند بايد در چندين محل آسانسور در نظر گرفته شود ، كه هر كدام حداقل فضاي 2 آسانسور را تامين كند ؛ اين موضوع سبب ايجاد فضای آسانسور اضافی در طبقات پايين تر می گردد. برای جلوگيری از ايجاد اين گونه فضا ها ، در ساختمان های 60 طبقه به بالا احتياج به فضای انتظار در طبقات می باشد كه به اين فضا ها " فضای انتظار اسمانی " می گويند ؛ آسانسور های سراسری نيز با مشكل سرعت مواجه هستند زيرا همان گونه كه می دانيد افزايش و كاهش ناگهانی ارتفاع بر تمامی اعضا و به خصوص اعصاب اثرات ناگوار شديدی بر جای می گذارد كه حتی برای خلبانان جت های جنگنده نيز بدون لباس مخصوص قابل تحمل نيست ! و در ضمن سرعت آهسته آسانسور نيز مشكلات زمانی زيادی به همراه دارد ، زيرا مثلا پايين آمدن از طبقه 100 به همكف يا به عكس آن ممكن است حدود 8 تا 10 دقيقه طول بكشد ، كه اين در صورتی است كه آسانسور بدون توقف حركت كند !.
اين زمان به نظر كوتاه در مواقع اضطراری برای تخليه ساختمان بسيار خطرناك می باشد. ( ادامه در بحث ايمنی در معماری )
البته در برجهای آينده مانند برج هزاره و شهر هاي هوايی ، آسانسورهای افقی و مايل نيز به اينها اظافه خواهند گرديد بطوريكه هم اكنون صحبت از رمپ های متحرك با سرعت متغير است كه بتواند افراد را در پياده رو های اين شهر های هوايی با سرعتی مورد قبول جابجا نموده و نياز به ماشين را در اين شهر ها از بين ببرند .
اغتشاش هوا در اطراف برج :
وقتی باد بين دو بنای بلند حركت كند بر سرعت آن افزوده و در سمت ديگر آسمانخراش به سمت زمين منحرف می گردد و در مسير های اطراف خود آشفتگی هوا بوجود می آورد ؛ اين موضوع در برج های جديد كه اغلب صطوح صاف و منظم دارند بيشتر به چشم می خورد ؛ در ضمن حركت هوا از بين دو سطح موازی هميشه باعث كاهش فشار و در نتيجه در ميان دو برج بلند نوسان و ارتعاش كنترل نشده بنا را به دنبال دارد ؛ مثال محسوس آن زمانی است كه با اتومبيل خود به سرعت از كنار يك يدك كش طولانی يا تريلر عبور می كنيد و يا ماشين بزرگی از نزديك اتومبيل پارك شده شما با سرعت عبور كند .
![]()
![]()
فضای مورد نياز :
نكته مهم در ايجاد اينگونه برجها اين است ايجاد هر بنای بلند سايه بزرگی بر اطراف خود ايجاد كرده و در صورت عدم اجرای فضای سبز يا به طور كلی فضای باز در كنار آن ، بنا های مجاور خود را از نعمت نور طبيعی محروم خواهد نمود . و با توجه به تمركز جمعيت در يك نقطه بهترين موقعيت را برای ايجاد ايستگاههای حمل و نقل عمومی مانند مترو بوجود می آورند .
بايد در اين راستا به اين مطلب نيز از نظر ايستايی بنا توجه نمود كه اينگونه سازه ها در هر جايی كه ايجاد گردند در هنگام نوسانات ناشی از باد و زلزله به غير از خود زمين زيرين و اطراف خود را نيز تحت تاثير قرار داده و می توانند براي بنايی كه بيش از حد به آنها نزديك است ايجاد خطر نمايند ؛ اخيرا مسئله ای مطرح گرديده كه در مناطق جنگلی كوهستانها كه ريشه درختان به اعماق نفوذ نكرده اند در صورتی كه درختی كهنسال به هر علت از ريشه درآيد درختان مجاور نيز ممكن است به همراه آن ريشه كن گردند ؛ در نظر اول اين موضوع برای ساختمانها مردود به نظر می رسد چون اولا در آن مورد گاه ريشه درختان به يكديگر گره خورده و يا در حريم مشترك تنيده شده اند و دوم اينكه تا كنون مورد مشابهی در ساختمانهای ساخته شده گذارش نگرديده ، اما فراموش نكنيد كه واقعيت دقيقا اينگونه نيست و اين صرفا نتيجه ای مشابه است با اين تفاوت كه آسمانخراشهای ساخت بشر جرم و وزنی بسيار بالاتر از آن دارند كه با مكانيك خاك معمولی بتوان آن را سنجيد ؛ گاه ممكن است در صورت محاسبه نادرست خاك زيرين مانند يك سيال حركت كرده و مشكلات بزرگی بوجود آورد.
كاستی ها و مشكلات :
در يك برج بلند به دليل سرعت زياد بادهای دائمی و فشار كم هوا امكان ايجاد تراس های رو باز و آزاد ميسر نمی باشد و ايده پنت هوس های رويايی دارای تراس وسيع رو باز را غير ممكن می سازد .
در اين گونه مكانهای پر جمعيت به علت نا آشنا بودن همسايگان ، كنترل و امنيت محلی برقرار نمی گردد و نياز به تامين امنيت اين گونه مكانها هزينه هنگفتی مي طلبد كه شامل صدها دوربين های مدار بسته و گروهی به عنوان نگهبان و ... است ؛ البته در هنگ كنگ اين مشكل تقريبا يك امر حل شده است زيرا با اجاره به شرط تمليك دادن واحد ها و نيز عدم اجرای كامل تزئينات به ساكنان فرصت داده اند تا واحد خود را به نحوی كه دوست دارند تزئين نموده و در ضمن به خاطر اينگونه قرارداد ساكنان آن متغير نيستند و كم كم با يكديگر آشنا شده و كنترل ناخواسته را ايجاد می كنند.
به انجام خواهد رسيد ساخت بنا به شكل محله های مجزا است ؛ به صورتی كه هر چند طبقه يك بار يك فضای سر پوشيده پارك مانند در مركز بنا ساخته خواهد شد و قسمتهای مسكونی به دور اين فضا هستند ؛ مثل اينكه شما در يك پارك ايستاده ايد اما بالای سرتان سقف وسيع و دور تا دور شما و اين پارك را آپارتمان های متصل به يكديگر احاطه كرده باشند ؛ به عبارتی ديگر شما در پاركی طبقاتی هستيد و منزل و مدرسه و شايد حتی محل كارتان در كنار يكی از اين پاركهای طبقاتی است.
سیدفرشید غزنینی هاشمی