پیامدهای غفلت از مخاطرات زمین‌شناسی درگودبرداری‌های عمیق
■ نقش دستگاه‌های مجری در بخش ایمنی گودبرداری‌ها مشخص شود

چند سالی‌ست که همزمان با صدور مجوز برای ساخت‌وسازهای بلندمرتبه در کلان‌شهرها و به‌ویژه در تهران، نیاز به تأمین پارکینگ نیز ضرورتی اجتناب‌ناپذیر شده است. در همین حال با توجه به این که امکان تأمین پارکینگ در سطح وجود ندارد، صدور مجوز تراکم‌های منفی با شمار طبقه‌های بالا نیز روندِ رو به افزایشی داشته است.

به گزارش خبرنگار مجله ساختمان همزمان با درنظرگرفتن این امر که اساسا تامین پارکینگ در طبقات زیرین نیاز به افزایش عمق گودبرداری دارد طبیعی است که شاهد افزایش این نوع گودبرداری های در سطح پایتخت باشیم.دراین بین به باور برخی از کارشناسان انجام این نوع گودبرداری ها نیاز به تمهیدات ایمنی بسیار پیچیده ودرنظرگرفتن ملاحظات فنی متعددی دارد.

دراین بین بسیاری از کارشناسان علاوه برهشدار نسبت به مسایل فنی ونیز مخاطرات این نوع گودبرداری ها تاکید دارند که اگراین گودبرداریها بدون استعلام از سازمان های تخصصی درحوزه زمین شناسی باشد ، نتیجه این می شود که انجام این نوع گودبرداری ها زمینه ساز ونقش محرک در وقوع زلزله های کوچک را خواهد داشت.
دراین زمینه دکتر مسعود محمودپور، رییس گروه زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، در گفت وگو با خبرنگار مجله ساختمان می گوید: اصولا ازدیدگاه زمین شناسی مهندسی وژئومکانیک زمین، مصالح زمین ازیکسری واحدهای سنگی وخاکی تشکیل شده است که در دوره های زمین شناسی دستخوش یکسری تغییرات شده اند .

رییس گروه زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور می افزاید : با توجه به اینکه اساسا وقتی می خواهیم درمنطقه ای سازه ای بنا وتغییراتی برروی آن اعمال کنیم درواقع دراصطلاح ما درحال دست کاری میدان تنش منطقه هستیم ،این تغییرات عملابا عوارضی همراه خواهد بود وبا این رویکرد وقتی قرارباشد ما درمنطقه ای گودبرداری عمیق انجام وترانشه بزنیم آن منطقه دستخوش تغییرات تنش خواهد شد.


محمود پور خاطرنشان می کند: حال اگر منطقه ای ازدیدگاه زمین شناسی بریدگی ها وشکستگی های زیادی در واحدهای خاکی داشته باشد (چیزی که ما ازان به عنوان گسل های منطقه یا چین خوردگی های زمین نام می بریم)، این منطقه خود استعداد ناهمگونی وتغییرات شدید ساختاری را دارد.

رییس گروه زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور ادامه داد:دراین شرایط وقتی ازطریق گودبرداری های عمیق در منطقه دست کاری صورت می گیرد این امر بدان معنا است که اگرتمهیدات پایدارسازی ها درحین حفاری ها درفرآیند گودبرداری ها را به کارنبریم منطقه را برای ناپایداری های بیشترمستعد کرده ایم ودرواقع ازاین رهگذر مخاطرات بالقوه را به بالفعل تبدیل کرده ایم.

محمود پورمی گوید:در برخی از مناطق شهرهای بزرگ یکسری گسل‌های فعال و جوان‌تر وجود دارد که عموما استعداد آزاد کردن تنش نیروها را در خود دارند. بنابراین براساس طول ومسیر گسل اگر شرایط وجود داشته باشد می توان گفت که دست کاری ونیز انجام گودبرداری های عمیق نیز می تواند حالت را تشدید ببخشد ودرواقع زودترازموعد بهم ریختگی هایی ایجاد شود وازدیدگاه مخاطرات زلزله مشکلات شدیدی را برای ما ایجاد کند.

رییس گروه زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور افزود: بنابراین صرف نظرازاینکه این ترانشه ها وگودبرداری ها چه ابعاد وچه محدودیت هایی را به دنبال دارد اولین فاکتور دارای اولویت برای سازمان مبتوع ما مخاطرات زمین شناسی در فرآیند مربوط به گودبرداری ها عمیق است.

محمود پورهمچنین با تاکید براین امر که مدت هاست که ازطریق سازمان زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور پیگیر این موضوع هستیم ودرجلساتی که با وزارت کشور برگزارمی کنیم دغدغه مندی خود دراین زمینه را ابراز کرده ایم خاطرنشان می سازد: درحال نهادینه کردن این دیدگاه هستیم که استعلام ازسازمان زمین شناسی برای یکسری پروژه ها که جنبه ملی دارد الزام آور شود ونگاه سازمان متبوع ما دراین قضیه لحاظ شود.

وی می افزاید: متاسفانه بسیاری ازسازمان ها که دارای پروژه های عمرانی هستند بعد از بروز حادثه ومخاطره اقدام به استعلام ازسازمان متبوع ما می کنند واگرچه ما می توانیم نظرات کارشناسی خود را که تاحدی راهگشا است اعلام کنیم اما باید درنظرگرفت که اساسا راهکارهای سازمان ما جنبه پیشگیرانه دارد وبیش از هرچیز درواقع جنبه هشداردهنده دارد.

رییس گروه زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور تاکید می کند:البته با توجه به نگاه مثبت دولتمردان مقررشده است که نقش سازمان زمین شناسی دراین زمینه پررنگ ترشود وقراراست که سازمان نظرات فنی خود را در استعلام ها عنوان کند.

محمودپور با اشاره به بازدید اخیر معاون اول رئیس جمهوری از سازمان زمین شناسی می گوید:البته در بازدیدی که معاون اول رئیس جمهور ازسازمان متبوع ما داشتند مقررشد که نقش سازمان دراین راستا پررنگ شود و ایشان تاکید داشتند که لازم است تمهیدات لازم برای تحقق این هدف درنظرگرفته شود.

وی درپاسخ به این سوال که سازمان نظام مهندسی ساختمان درجایگاه یکی ازارکان اساسی ساخت وساز براین باوراست که حتی اگر استعلام های فنی در فرآیند گودبرداری های عمیق وبه طورکل در پروژه های عمرانی صورت بگیرد فقدان شرکتهای ژئوتکنیک که ازدانش کافی برخوردار باشند باعث می شود که عملا کارآمدی این نوع استعلام ها زیرسوال برود می گوید: برخلاف آنچه که عنوان می شود شرکتهای بزرگ وصاحب نامی دراین زمینه وجود دارد که درحال فعالیت دراین راستا هستند وبنابراین می توانیم از پتانسیل این شرکت‌های خوش نام بهره ببریم.

رییس گروه زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور می افزاید:بنابراین ادعای فقدان شرکتهای متخصص دراین زمینه اظهارنظرصحیحی نیست چرا که شرکتهای قدیمی وخوبی درداخل کشور موجود است اما این امربستگی به ارگانی که کاررا به عنوان مجری انجام می دهد دارد چرا که مسایل مالی باعث می شود که بعضا از شرکتهای رده پایین تردراین زمینه استفاده شود که قطعا درکیفیت کار موثراست.

وی با تاکید براینکه درحال حاضر دولت درحال تهیه لایحه ای است که به موجب آن استعلام سازمانهایی که قصد انجام عملیات عمرانی دارند از سازمان متبوع ما الزامی میشود تصریح می کند: هدف از تصویب این لایحه آن است که نقش دستگاه های مجری وفنی را بعضی از قسمتها پررنگ تر کنیم واین امرباعث می شود عملا ازبسیاری از مخاطرات وحوادث احتمالی پیشگیری شود چرا که شناسایی رفتار زمین و نیز ارزیابی کارشناسی ونیز لحاظ کردن مسایل فنی قبل از اجرای پروَژه های عمرانی باعث جلوگیری از بسیاری ازمعضلات و حوادث خواهد شد.

محمود پور درپاسخ به این سوال که آیا تصویب این لایحه عملا باعث ایجاد محدودیت برای شهرداری وبرخی از نهادها دراجرای پروژه های عمرانی می شود می گوید:با ملاحظات فنی درست امکان اجرای هرپروژه ای وجود دارد.مگراینکه منطقه ای مخاطرات آن به حدی زیاد باشد که اساسا مقرون به صرفه نباشد.

گودبرداری‌های عمیق، آب‌های زیرزمینی را دچار مشکل می‌کند

اما علاوه این بسیاری از کارشناسان براین باورند علاوه براینکه این گودبرداری ها می تواند در احتمال بروز زلزله در مناطق پرخطر نقش داشته باشند درهمین حال این گودبرداری‌ها می‌تواند؛ شرایط هیدرولوژیکی محدوده ساخت‌وساز را به هم بزند.

به طوری که گفته می شود اگر برنامه‌ریزی درستی نباشد، ممکن است؛ این گونه ساخت‌وساز‌ها به شکل یک سد زیرزمینی عمل کند و باعث از بین رفتن شرایط طبیعی منطقه شود که این مساله می‌تواند برای خود آن بنا و پیرامونش خطرناک باشد.براساس این گزارش زمانی که سطح آب زیرزمینی به شکل غیرطبیعی در یک منطقه بالا برده می‌شود و در کنار آن منطقه‌ای با سطح آب پایین‌تر وجود دارد، یعنی شیب هیدرولیکی آب در زیرزمین بالا رفته و قدرت فرسایش آب در زیر زمین بیشتر می‌شود، در چنین شرایطی ابتدا مصالح ریزدانه و سپس دانه‌ها حمل می‌شوند و فضای حفره مانندی در زیر زمین شکل می‌گیرد که این حفره‌ها گسترش پیدا می‌کنند و در واقع می‌توانند فرسایش زیرزمینی ایجاد کنند.

درهمین حال اگر این ساخت‌‌وساز‌ها و گودبرداری‌ها سبب مسدود شدن مسیر آب شود، انباشته شدن آب در بالادست می‌تواند؛ باعث اشباع شدن منطقه از آب شود که این می‌تواند، بارپذیری زمین در مقابل بار سازه را با مشکل مواجه کند.برخی از کارشناسان بر این باورند از آنجا که رعایت این مسائل در پی‌سازی، هزینه‌بر است، ممکن است اجرایی کردن این فرآیند در نظر گرفته نشود؛ هرچند که به طور طبیعی همه مهندسان می‌دانند که وقتی به سطح آب‌های زیر زمینی می‌رسند، باید برای آن برنامه‌ریزی و مسیر انتقالی برای آب تعریف کنند. ناظران درهمین حال با اشاره به اینکه بیشترین بارگذاری ساختمان‌های بلند مرتبه و مگامال‌ها در شمیرانات با وجود قنات و آب‌های زیرزمینی متعدد در این منطقه صورت می گیرد براین باورنداین بارگذاری‌ها با وضعیت هیدرولوژیک منطقه همخوانی ندارد.

البته در همین زمینه چندی پیش پیروز حناچی دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری نیز با اشاره به اینکه گودبرداری‌‌های عمیق ریسک بالایی برای شهر تهران دارند، گفته بود گودبرداری‌های عمیق بویژه در قسمت‌های شمالی شهر به مسیر قنات‌ها برخورد می‌کنند و این در حالی است که هیچ‌کدام از قنات‌های تهران خشک نیستند.

او با بیان اینکه این گودبرداری‌ها هرجا می‌تواند رخ دهد و عارضه ایجاد کند، افزود: با این حال مجموعه‌های تجاری بزرگ بارگذاری مضاعف هستند، زیرا هم سطح زیادی اشغال می‌کنند و هم بواسطه بارگذاری که روی آنها صورت می‌گیرد، معمولاً حداکثر گود را برای تأمین پارکینگ و خدمات دارند، در هر صورت دیگر چنین مجوزهایی در کمیسیون ماده ۵ داده نمی‌شود، اما در گذشته مجوزهایی از این قبیل داده شده و بسیاری از اینها نیزمشکلاتی را به وجود آورده‌اند.وی ادامه داد: البته شورای عالی شهرسازی و معماری به این موضوع ورود پیدا کرده است، اما به لحاظ مشکلات عمومی شهر نمی‌خواستیم همه این طرح‌ها را متوقف کنیم، هرچند اقداماتی انجام دادیم که شهرداری مسیرش را تغییر دهد و چنین مجوزهایی که هم برای شهر و هم برای شهروندان پیامد دارد؛ صادر نکند، این گونه طرح‌ها حتی برای سرمایه‌گذاران نیز در آینده عارضه دارد، در حالی که اکنون شاید آنها متوجه مسائل فنی مربوط به این قضایا نباشند.